Ξυλόκαστρο: Το καταπράσινο ακρογιάλι του Κορινθιακού

Στη νότια πλευρά του Κορινθιακού Κόλπου, στις όχθες του ποταμού Σύθα και βόρεια του βουνού της Ζήρειας (2.375μ.) δεσπόζει το όμορφο Ξυλόκαστρο, το πράσινο ακρογιάλι του Κώστα Καρυωτάκη, πηγή έμπνευσης του μεγάλου μας ποιητή Άγγελου Σικελιανού.

Έχει πληθυσμό περίπου 8.000 κατοίκους και είναι από τα παλαιότερα τουριστικά θέρετρα της Ελλάδας.  Το 1912 χωρίστηκε από το Δήμο Τρικάλων, στον οποίο προσαρτήθηκε το 1845 και έγινε ξεχωριστή Κοινότητα. Από το 2011 είναι έδρα Καλλικρατικού Δήμου. Βρίσκεται στη θέση του αρχαίου οικισμού – λιμανιού Αριστοναύτες, επινείου της Πελλήνης, ερείπια του οποίου σώζονται υποθαλάσσια.

Τον 18ο αιώνα ονομαζόταν Οξόκαμπος. Πήρε το όνομά του από το ξύλινο κάστρο – στρατώνα που ανεγέρθηκε κατά την Φραγκοκρατία, περίπου το 1260. Από τον 18ο και ιδίως τον 19ο αιώνα, ακμάζει το εμπόριο της σταφίδας. Μετά τη σταφιδική κρίση του 1890 επεκτείνονται οι δενδροκαλλιέργειες. Από τις αρχές του 20ου αιώνα αρχίζει η τουριστική άνοδος λόγω των μαγευτικών παραλιών, ιδίως του Πευκιά, αλλά και των ανθισμένων κήπων και των ωραίων κεραμοσκεπών σπιτιών.

Το 1919 καθιερώθηκε επίσημα ως θερινή διαμονή ξένων. Πολλοί βασιλείς, πρωθυπουργοί και άνθρωποι του πολιτισμού το έχουν επισκεφθεί κατά καιρούς.

Επίσης έχουν γυρισθεί κινηματογραφικές ταινίες όπως:
-«Τα κόκκινα φανάρια» το 1963 με την Τζένη Καρέζη και το Γιώργο Φούντα, του φημισμένου Ξυλοκαστρινού σκηνοθέτη Βασίλη Γεωργιάδη.
-«Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» το 1955 με το Μίμη Φωτόπουλο, Βασίλη Αυλωνίτη, Τζένη Καρέζη, Αλέκο Αλεξανδράκη.

Σταθμοί στην τουριστική ανέλιξη αποτελούν:
- Η ανέγερση περιπτέρου του Ε.Ο.Τ. στον Πευκιά το 1932 που λειτουργεί ανακαινισμένο και σήμερα.
- Η λειτουργία του κάμπινγκ Τυπάλδου από το 1954 έως το 1966.

Οι παραλίες του Ξυλοκάστρου έχουν βραβευθεί με γαλάζιες σημαίες. Στη νότια ενδοχώρα υπάρχουν πολλά εσπεριδοειδή, ελιές και ορισμένα αμπέλια. Πολυάριθμα είναι τα αξιοθέατα.

Πρώτα απ’ όλα ο Πευκιάς

Εκτείνεται σε 243,5 στρ. μεταξύ της παλαιάς Ε.Ο. και της θάλασσας και των οικισμών Ξυλοκάστρου, Συκιάς σε μήκος 1760 μ. Είναι χαρακτηρισμένος ως αναδασωτέος από το 1926, αισθητικό δάσος με Π.Δ. του 1974 και έχει συμπεριληφθεί στις 9 προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας βάσει της σύμβασης Βαρκελώνης το 1994. Εκτός από τη φυσική βλάστηση της χαλεπίου πεύκης αναπτύχθηκαν αργότερα και άλλα ως μυρτιά, σχίνος, λυγαριά κέδρος, θυμάρι, φοινικικό πουρνάρι, αλμυρίκι, αγριοκάλαμο. Συνολικά αναφέρονται 83 διαφορετικά είδη φυτών. Μέσα στον Πευκιά υπάρχουν μονοπάτια, 3 κέντρα εστίασης και το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας.

Άγιος Βλάσιος

Επί της κεντρικής πλατείας βρίσκεται η επιβλητική εκκλησία του πολιούχου του Ξυλοκάστρου. Οικοδομήθηκε την περίοδο 1908-1910 πάνω στα ερείπια παλαιότερης, τμήμα της οποίας ενσωματώθηκε στη σημερινή. Η παλαιότερη που κατεδαφίστηκε το 1907, είχε ανεργεθεί γύρω στο 1820 με πρωτοβουλία των προυχόντων των Τρικάλων Νοταραίων. Η αγιογράφηση, έργο κυρίως του Σπ. Βασιλείου, άρχισε προπολεμικά και ολοκληρώθηκε το 1960. Το τέμπλο του είναι ένα καλλιμάρμαρο κόσμημα, δημιουργία των Αναστάσιου Ορλάνδου καθηγητή και Ευστ. Στίκα.

Παναγία Φανερωμένης

Η εκκλησία καίτοι ανοικοδομήθηκε την περίοδο 1965-70 με σχέδια Αν. Ορλάνδου, είναι η μόνη πανελλαδικά με παλαιοχριστιανικό ρυθμό (300-600μ.Χ.). Περιμετρικά υπάρχουν πύργος, βαπτιστήριο και βοηθητικοί χώροι.

Άγιος Γεράσιμος

Βρίσκεται στην τοποθεσία Ψηλά Αλώνια. Ανηγέρθη το 1620. Στην εκκλησία φυλάσσονται εικόνες του Φώτη Κόντογλου.

Βίλλα Άγγελου Σικελιανού (1884-1951)

Το εντυπωσιακό αυτό κτίσμα που οικοδομήθηκε την περίοδο 1911-1916, βρίσκεται στην ανατολική άκρη του Πευκιά, στη Συκιά. Είναι πέτρινη και χειροποίητη, συνδυάζει δε διάφορες αρχιτεκτονικές τεχνοτροπίες.
Εδώ έζησε ο μεγάλος μας ποιητής με την πρώτη του σύζυγο την Αμερικανίδα Εύα Πάλμερ έως το 1930. Μπροστά από το κτίριο υπάρχει προτομή του. Κατά καιρούς είχαν φιλοξενηθεί μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες ως Κώστας Καρυωτάκης, Κωστής Παλαμάς, Ισιδώρα Ντάνκαν.

Πύργος Κιαμήλμπεη

Βρίσκεται στη γειτονική Συκιά. Οικοδομήθηκε περίπου το 1750 και χρησίμευσε κυρίως ως θερινή κατοικία του φημισμένου για τα πλούτη και τους θησαυρούς του Κιαμήλμπεη, που το μεγαλύτερο χρόνο ζούσε στο κάστρο του Ακροκόρινθου. Σε κοντινή απόσταση βρίσκονται οι κρήνες. Στα αξιόλογα παραδοσιακά κτίρια αναφέρουμε το αρχοντικό Γεωργίου Κρινάκου (περιόδου 1870-1880), που στεγάζει σήμερα το Δημαρχείο και την θερινή κατοικία του πρώην Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Τσαλδάρη (1884-1970), που ολοκληρώθηκε το 1936 και στεγάζει σήμερα ξενοδοχείο.

 Σε πολλή κοντινή απόσταση βρίσκονται:
- Καμάρι (6χλμ.) Λαογραφικό μουσείο
- Κορφιώτισσα (19 χλμ.) Μοναστήρι Παναγίας, φαράγγι Φόνισσας
- Πελλήνη (15 χλμ.) Ερείπια αρχαιολογικού χώρου, τέμπλου Αθηνάς

Το Ξυλόκαστρο μπορεί ν’ αποτελέσει βάση για εκδρομές σ’ άλλες γειτονικές περιοχές ως: Ζήρεια-Τρικαλοχώρια, Φενεός, Στυμφαλία, Αρχαία Σικυώνα, Αρχαία Κόρινθος, Ευρωστίνη.